میدان نفتی به محدوده یا ناحیه‌ای جغرافیایی گفته می‌شود که در آن بتوان چاه‌های متعدد نفت را بر روی مخازن یا میدان‌های نفتی حفر کرد و از آن نفت خام استخراج نمود. هرکدام از میادین نفتی در یک مجموعهٔ زمین‌شناسی مستقل و معین از لحاظ رسوبی و محیطی قرار دارند.حدود ۷۵ درصد از کل منابع نفت موجود جهان در خاورمیانه قراردارد.

 میدان‌های نفتی جهان بیش از ۴۰٬۰۰۰ عدد برآورد می‌شود ولی ۹۴ درصد از نفت شناخته‌شده در کمتر از ۱۵۰۰ میدان نفتی قرار دارد. بزرگ‌ترین میدان نفتی جهان میدان نفتی غوار (با ۷۵ تا ۸۳ میلیارد بشکه) می‌باشد که در عربستان سعودی واقع است.

در فهرست زیر بزرگترین میدان‌های نفتی جهان، بر پایه حجم ذخیره درجای نفت خام رتبه‌بنده شده‌اند. اعداد زیر ستون ذخیره درجا، بر پایه میلیارد بشکه می‌باشند و ستون تولید، میزان تولید را بر پایه بشکه نفت در روز درج شده‌اند.

نام میدان	ذخیره درجا	کشور	تولید	مالک
میدان نفتی غوار	۷۵	عربستان سعودی	۵٫۰۰۰٫۰۰۰	سعودی آرامکو
میدان نفتی بورقان	۶۷٫۷	کویت	۱٫۷۰۰٫۰۰۰	مؤسسه نفت کویت
میدان نفتی اهواز	۶۵٫۵	ایران	۷۵۰٫۰۰۰	شرکت ملی نفت ایران
میدان نفتی سفانیه	۵۵٫۶	عربستان سعودی	۱٫۲۰۰٫۰۰۰	سعودی آرامکو
میدان نفتی گچساران	۵۲٫۹	ایران	۴۸۰٫۰۰۰	شرکت ملی نفت ایران
میدان نفتی مارون	۴۶٫۷	ایران	۵۲۰٫۰۰۰	شرکت ملی نفت ایران
میدان غرب قرنه	۴۳	عراق	۱۲۰٫۰۰۰	شرکت ملی نفت عراق
میدان نفتی کاشاقان	۳۸	قزاقستان	۳۷۰٫۰۰۰	کزمونای‌گس
میدان نفتی کانتارل	۳۵	مکزیک	۲۵۶٫۰۰۰	پمکس
میدان نفتی آزادگان	۳۳٫۲	ایران	۴۰٫۰۰۰	شرکت ملی نفت ایران
میدان نفتی زاکوم	۳۳	امارات متحده عربی	۵۰۰٫۰۰۰	ادنوک
میدان نفتی شوگرلوف	۳۳	برزیل		پتروبراس
میدان نفتی بلیوار	۳۲	ونزوئلا	۲٫۶۰۰٫۰۰۰	پترولئوس دی ونزوئلا
میدان نفتی رمیله	۳۰	عراق	۱٫۳۵۰٫۰۰۰	شرکت ملی نفت عراق
میدان نفتی آغاجاری	۲۸	ایران	۳۰۰٫۰۰۰	شرکت ملی نفت ایران
میدان نفتی کرکوک	۲۶	عراق	۶۷۰٫۰۰	شرکت ملی نفت عراق
میدان نفتی مجنون	۲۵	عراق	۲۰۰٫۰۰۰	شرکت ملی نفت عراق
میدان نفتی پرداهو	۲۵	ایالات متحده آمریکا	۲۸۱٫۰۰۰	بی‌پی
میدان نفتی تنگیز	۲۲	قزاقستان	۴۵۰٫۰۰۰	تنگیزشورون
میدان نفتی رگ‌سفید	۱۶٫۵	ایران	۱۸۰٫۰۰۰	شرکت ملی نفت ایران

صادرات مستقیم نفت خام در دوره زمانی ۱۳۹۵-۱۳۸۷ با توجه به سهمیه‌های تعیین شده برای اعضا در اوپک و تأمین خوراک پالایشگاه‌های داخلی و همچنین تقاضای بازار با نوسانات معمول همراه بوده است. در سال ۱۳۹۱ به دلیل اعمال تحریم‌های شدید و ایجاد محدودیت‌های واردات نفت خام از ایران برای سایر کشورها از طرف کشورهای غربی، صادرات نفت خام نسبت به سال قبل (سال ۱۳۹۰) به‌شدت کاهش یافت؛ به‌طوری که میزان آن با رشد کاهشی ۴۹ درصدی روبه رو شد.

همچنین در سال ۱۳۹۲ اعمال تحریم‌های شدید تا نیمه دوم سال ادامه داشت، سپس بر اساس طرح مشترک توافق شده میان ایران و کشورهای گروه ۱+۵ (آغاز مرحله اول توافق‌نامه ژنو در ۳۰ دی‌ماه ۱۳۹۲ مطابق با ژانویه ۲۰۱۴) تحریم‌های مرتبط با صادرات نفت کشور در سقف تعیین‌شده یک میلیون بشکه در روز به حالت تعلیق درآمد و موانع ارایه خدمات مرتبط با کشتیرانی بین‌المللی برای شرکت ملی نفتکش ایران به‌منظور حمل نفت خام ایران به شش کشور چین، هند، ترکیه، تایوان، ژاپن و کره جنوبی در سقف تعیین ‌شده لغو شد.

با این وجود در سال ۱۳۹۲ میانگین صادرات نفت کشور بر طبق آمار رسمی اعلام‌شده توسط شرکت ملی نفت ایران به ۱.۰۲۱۳ بشکه در روز (معادل ۳۷۲.۷۷ میلیون بشکه درسال) رسید که نسبت به سال قبل (سال ۱۳۹۱) هم‌چنان با کاهش ۹.۸۴ درصدی روبه رو شد.

در سال ۱۳۹۳ میزان صادرات نفت خام ایران ۱.۰۷۱۲ میلیون بشکه در روز (۳۹۱ میلیون بشکه در سال) بوده است که نسبت به صادرات سال ۱۳۹۲ (۳۷۲.۷۷ میلیون بشکه در سال) ۴.۹ درصد افزایش یافته است این روند در سال ۹۴ نیز ادامه یافت به‌طوری که میزان صادرات نفت خام ایران ۴۱۲ میلیون بشکه در سال شد که نسبت به سال قبل۵.۱ درصد افزایش داشت.

بر اساس اعلام ترازنامه هیدروکربوری کشور در سال ۱۳۹۵ صادرات نفت ایران با افزایش ۸۵.۱۷ درصدی به ۷۶۵ میلیون بشکه در سال رسید که نسبت به سال ۱۳۹۲ بیش از دو برابر شده است. طی ۱۵ سال گذشته، سال ۱۳۸۶ با صادرات ۲.۴۸۹ میلیون بشکه در روز و سال۱۳۹۲ با صادرات ۱.۰۲۱۳ میلیون بشکه در روز رکورددار بیش‌ترین و کم‌ترین صادرات نفت خام بوده‌اند.

طبق آخرین اعلام وزارت نفت نیز در سال ۱۳۹۶ ظرفیت تولید نفت خام ایران، روزانه سه میلیون و ۹۵۰ هزار بشکه بوده و صادرات نفت خام، روزانه دو میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه بوده که البته  این گزارش آمار ذکر شده بر اساس منابع اولیه بوده است، بعد از این آمار نیز دیگر اطلاعاتی در این خصوص منتشر نشده است.

از سوی دیگر علاوه بر صادرات مستقیم نفت‌خام، شرکت ملی نفت ایران متعهد بود که به ازای نفت خام وارداتی به‌عنوان سوآپ از کشورهای حاشیه دریای خزر از مسیر ایران که مستقیماً برای خوراک پالایشگاه‌های تهران و تبریز تخصیص داده می‌شد، پس از دریافت حق‌الزحمه سوآپ، معادل میزان نفت خام وارداتی به‌حساب کشورهای مذکور به‌عنوان “صادرات به‌ازای سوآپ” صادر کند، ولی با توقف‌سوآپ، این عملیات در ۲۵ تیر سال ۱۳۹۲ به‌طور کامل متوقف شد.

در اوایل سال ۱۳۸۹ به علت عدم تمدید قرارداد با شرکت‌های خارجی طرف مقابل و تعلیق سوآپ، میزان نفت خام صادراتی به ازای سوآپ به مقدار قابل ملاحظه‌ای کاهش یافت لیکن هرچند در اوایل تابستان سال۱۳۹۰ مجدداً عملیات سوآپ آغاز شد و به تدریج تا حداکثر ۲۰ تا ۲۵ هزار بشکه در روز رسید، با این وجود از سال ۱۳۹۲ علی‌رغم آغاز مذاکره با شرکت‌های طرف‌ قرارداد به علت عدم استقبال آن‌ها از عقد قرارداد با ایران عملاً فعالیت سوآپ نفت خام در پایانه‌های نکا و خارک به‌طور کامل متوقف شد که این توقف در سال های ۹۵-۹۳ نیز ادامه داشته است.

همچنین عمده صادرات فرآورده های نفتی کشور نفت‌ کوره است؛ به‌طوری که ایران یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت‌کوره در سطح منطقه و جهان است. صادرات سایر فرآورده‌های مازاد بر مصرف داخلی برحسب مورد انجام می‌‌گیرد. در سال ۱۳۹۵، میزان نفت کوره صادراتی نسبت به سال ۱۳۹۴، معادل ۶۵.۹۷ درصد و نفتا صادراتی ۷۱.۲۹ افزایش داشته است.

اما در سال ۱۳۹۵ حجم کل صادرات فرآورده ‌های نفتی (با احتساب نفتا) ۳۷۶.۶۴ هزار بشکه در روز (معادل ۱۴۸.۶۱ میلیون بشکه معادل نفت خام در سال) بوده که به علت افزایش صادرات نفت‌کوره و نفت گاز نسبت به سال قبل ۷۰.۲۳ درصد افزایش نشان می‌دهد.

• نویسنده : یزدفردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا